Dla uczczenia 80. rocznicy zdobycia Bolonii przez 2 Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa 21 kwietnia 1945 roku, Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce zorganizowało grupowy wyjazd (11 osób) do Włoch. W związku ze Świętami Wielkanocnymi (19-20 kwietnia) Włosi w porozumieniu ze stroną polską, przesunęli datę rocznicowej uroczystości na 24 kwietnia 2025. 

W dniu naszego wyjazdu 21 kwietnia otrzymaliśmy od naszego przewodnika w Rzymie Mario Jackowskiego informację, że zmarł papież Franciszek i czy chcemy wziąć udział w uroczystościach pogrzebowych. Nasza grupa przed odlotem do Rzymu zebrana na lotnisku w Nowym Jorku odpowiedziała twierdząco i powiadomiony o tym Mario Jackowski natychmiast przystąpił do działania z modyfikacją programu naszego pobytu we Włoszech, zwłaszcza załatwiania szeregu spraw logistycznych, co w zaistniałej sytuacji było dużym wyzwaniem. 

Po przylocie do Rzymu 22 kwietnia, zdołaliśmy "na styk" dotrzeć do samolotu odlatującego do Bolonii. A tam na lotnisku oczekiwali nas Mario Jackowski i żoną Anną. Po krótkim odpoczynku w hotelu pojechaliśmy na uroczystość do miasteczka Imola, wyzwolonego w kwietniu 1945 roku przez 2 Korpus Polski. Na jednym z miejskich placów, na którym znajdują się trzy pomniki (gen. Władysława Andersa, polskich żołnierzy i misia "Wojtka"), zasadzono z inicjatywy lokalnych włoskich działaczy dąb pamięci profesora Wojciecha Narębskiego, żołnierza 2 Korpusu Polskiego, który w czasie kampanii włoskiej 1944 -1945 był jednym z opiekunów legendarnego niedźwiedzia "Wojtka". 

Moment posadzenia dębu upamiętniającego prof. Wojciecha Narębskiego. Imola, 22 kwietnia 2025

Prof. Wojciech Narębski (ur. 14 kwietnia 1925 - zm. 27 stycznia 2023)

W uroczystości z udziałem polskich oraz włoskich kombatantów-partyzantów, orkiestry wojskowej z Torunia i polskich harcerzy, uczestniczyła również spora grupa włoskich uczniów dla której największą atrakcją był pomnik małego misia "Wojtka". Okazuje się, że historia oswojonego w czasie wojny przez polskich żołnierzy niedźwiadka jest dobrze znana w wielu włoskich szkołach, do czego w znacznej mierze przyczynił się ś. p. prof. Wojciech Narębski.

Wśród młodzieży i dzieci największe zainteresowanie wzbudzał pomnik małego misia "Wojtka"

Następnego dnia nasza grupa pojechała do Wenecji, której bogata historia ma też epizody związane z polskimi żołnierzami. Pierwszy z nich dotyczy legionistów gen. Henryka Dąbrowskiego, którzy po zdobyciu miasta przez Francuzów w 1797 roku, na rozkaz Napoleona pomagali zdemontować z fasady bazyliki św. Marka słynną grupę, wykonanych z brązu, czterech greckich antycznych rzeźb koni tzw. rumaków Lizypa, które wywieziono do Paryża. 

Po upadku Napoleona w 1815 roku rzeźby te powróciły na swoje miejsce do Wenecji. Obecnie na fasadzie bazyliki św. Marka widnieją ich kopie a oryginały w 1977 roku zostały zdemontowane i po konserwacji umieszczone w muzealnej części świątyni tzw. Museo Marciano. 

Rumaki Lizypa w zbiorach Museo Marciano w Wenecji. Fot. Domena publiczna

Po II wojnie światowej, podczas okupacji Włoch w latach 1945-1946, w Wenecji ponownie pojawili się polscy żołnierze. Tym razem byli to podkomendni gen. Władysława Andersa z 2 Korpusu Polskiego. Niektórzy w pełni uzbrojeni pełnili w mieście służbę jako wojskowa żandarmeria. 

Polscy żandarmi podczas patrolu na Canal Grande w Wenecji, 1946 r. Fot. Archiwum SWAP

Jednak większość polskich żołnierzy przyjeżdżała do Wenecji w charakterze turystów zwiedzających to piękne miasto, które było jednym z najbardziej popularnych miejsc odwiedzanych grupowo podczas krótkich żołnierskich urlopów. Dzięki temu zachowało się wiele pamiątkowych zdjęć, ukazujących żołnierzy 2 Korpusu Polskiego na tle najsłynniejszych weneckich zabytków. 

Grupa żołnierzy z 6 kompanii saperów 5 Kresowej Dywizji Piechoty na placu przed katedrą św. Marka w Wenecji, 1946 r. Od lewej: kapral Czesław Łuba, plutonowy Stanisław Niski, plutonowy Władysław Karpiński i nieznany Ślązak z armii niemieckiej, wcielony do 2 Korpusu Polskiego po dostaniu się do niewoli. Fot. Archiwum SWAP

Kolejny dzień, 24 kwietnia 2025, upłynął pod znakiem uroczystości w Bolonii. Najpierw odsłonięcie tablicy pamiątkowej na ścianie miejskiego ratusza dedykowanej żołnierzom 2 Korpusu Polskiego, którzy jako pierwsi wkroczyli do miasta o świcie 21 kwietnia 1945 roku. Na tablicy wyryto informację w językach włoskim i polskim o następującej treści:

Grupa SWAP z prof. Krystyną Jaworską (córką weterana 2 Korpusu Polskiego) na tle nowo odsłoniętej tablicy pamiątkowej na ścianie ratusza w Bolonii, 24 kwietnia 2025. Od lewej: Krzysztof Jarząbek, Tadeusz Jędrzejczyk, Teofil Lachowicz, Tadeusz Wojtoń, prof. Krystyna Jaworska, Zbigniew Rostkowski, Piotr Białecki, John Kocur.
     
Podczas tej uroczystości spotkaliśmy m. in. kpt. dr. Krzysztofa Flizaka z Florydy, USA, znanego jako "najmłodszy żołnierz generała Andersa". W chwili wybuchu wojny 1 września 1939 roku był siedmioletnim chłopcem i miał zacząć szkolną edukację. Zamiast tego w czerwcu 1940 roku został wraz z matką deportowany przez sowieckie NKWD na Syberię w okolice Czelabińska, skąd po długiej tułaczce w 1942 roku trafił do Uzbekistanu, gdzie formowała się Armia Polska dowodzona przez gen. Władysława Andersa. Po szczęśliwym spotkaniu z ojcem ewakuował się z wojskiem do Persji. Został uczniem Junackiej Szkoły Kadetów przy 2. Korpusie Polskim w Palestynie. Tak wspominał swoje pierwsze spotkanie z gen. Andersem: - Generała Andersa spotkałem pierwszy raz w Palestynie, miałem 12 lat, i wtedy dowiedział się, że ma w szeregach "najmłodszego żołnierza". Zameldowałem się takimi słowami: "Panie generale, młodszy strzelec, Krzysztof Flisak. Serdecznie pana generała proszę zabierz mnie ze sobą na front, mogę się przydać". On trochę był zdziwiony moją prośbą, odpowiedział mi: "Idź chłopcze teraz się uczyć, a jak podrośniesz i dźwigniesz karabin wezmę cię na front, na pewno mi się przydasz". Byłem trochę zawiedzony, ale odpowiedziałem: "Tak, jest panie generalne" i na jego polecenie zacząłem się uczyć". Krzysztof Flizak często powtarzał: "Generałowi Andersowi zawdzięczam wszystko". 
     
Z racji, że był małoletnim nie uczestniczył w walkach 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. Po wojnie wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie wstąpił do armii amerykańskiej z przydziałem do 101 Dywizji Spadochronowej.

Dwaj dawni spadochroniarze: kpt. dr Krzysztof Flizak (z prawej) i kol. Tadeusz Wojtoń z Pl. 111 SWAP w New Britain, CT. Bolonia, 24 kwietnia 2025. Fot. TL
       
Na starym rynku w Bolonii spotkaliśmy również prof. Krystynę Jaworską, urodzoną we Włoszech córkę weterana z 2. Korpusu Polskiego, która jest wykładowcą języka polskiego na uniwersytecie turyńskim. W środowiskach polonijnych we Włoszech jest znaną działaczką społeczną; m.in.: w Fundacji Rzymskiej im. J. Z. Umiastowskiej w Rzymie, Związku Polaków we Włoszech i Ogniska Polskiego w Turynie. Prof. Krystyna Jaworska jest współautorką stałej wystawy w Muzeum Pamięci 2. Korpusu Polskiego, które od 2014 roku funkcjonuje przy Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino. Przypomnijmy, że Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce było głównym indywidualnym sponsorem budowy tegoż muzeum, przekazując na ten cel łącznie 103 tys. dolarów,  tj. ok. 77.000 euro. 
     
Kolejnym wydarzeniem w ramach obchodów 80 rocznicy wyzwolenia Bolonii była uroczysta Msza Święta na miejscowym Polskim Cmentarzu Wojennym, odprawiona przez biskupa polowego Wojska Polskiego Wiesława Lechowicza.

Biskup polowy Wojska Polskiego Wiesław Lechowicz odprawia Mszę Świętą na Polskim Cmentarzu Wojennym w Bolonii, 24 kwietnia 2025 r. Fot. TL 

Polski Cmentarz Wojenny w Bolonii jest największą polską nekropolią we Włoszech. Spoczywa na niej 1432 żołnierzy 2 Korpusu Polskiego, walczących w ramach 8 Armii Brytyjskiej i poległych w rejonie Linii Gotów, Apeninu Emiliańskiego, rzeki Senio i Bolonii. Cmentarz zbudowany został w 1946 roku z inicjatywy dowódcy 2 Korpusu Polskiego gen. dyw. Władysława Andersa wg. projektu ppor. inż. arch. Zygmunta Majerskiego. Nekropolię dla swoich poległych kolegów zbudowali żołnierze 10 Batalionu Saperów, wspierani przez włoskich specjalistów. Prace budowlane nadzorował inż. Roman Wajda, a elementy dekoracyjne cmentarza zaprojektował i wykonał architekt i rzeźbiarz Michał Paszyna.
Nekropolię poświęcono 12 października 1946 roku, podczas mszy ekumenicznej, której przewodniczył biskup polowy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ks. Józef Gawlina. Gościem honorowym uroczystości był gen. dyw. Władysław Anders. Cmentarz odnowiony został w 2014 roku staraniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Wieniec od SWAP na Polskim Cmentarzu Wojennym w Bolonii, 24 kwietnia 2025 r. Fot. TL 

Wspominając 80. rocznicę zdobycia Bolonii przez 2. Korpus Polski, należy wspomnieć, że w okresie powojennym w latach 1945-1946 z szeregów tej formacji skierowano na studia medyczne do tego miasta 227 żołnierzy (w tym 33 kobiety). Jednym z nich był podchorąży Stefan Szancer z 12 Pułku Ułanów Podolskich, późniejszy profesor okulistyki, członek Placówki 21/201 SWAP w Nowym Jorku.

25 kwietnia zwiedzaliśmy historyczne miasto Weronę, a po powrocie do Bolonii wieczorem wyjechaliśmy superszybkim pociągiem "Freccia Rossa" do Rzymu, gdzie następnego dnia o godz. 10 rano mieliśmy wziąć udział w uroczystości pogrzebowej śp. Papieża Franciszka. Dzięki staraniom naszego przewodnika Mario Jackowskiego otrzymaliśmy doskonałe miejscówki w sektorze dla... dyplomatów. Jakby tego było mało, w pewnym momencie w czasie telewizyjnej transmisji pokazano na wszystkich telebimach naszą, wyróżniającą się grupę. I poszło to na cały świat! Wszyscy mieliśmy świadomość, że uczestniczymy w historycznym wydarzeniu. Na samym Placu Św. Piotra było w tym czasie 420 tys. osób. Poza placem w bocznych ulicach zgromadziła się rzesza wiernych szacowana na około 3,5 miliona osób! Na placu Św. Piotra spotkaliśmy wielu znajomych z Polski, m. in. byłego ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka.

W oczekiwaniu na rozpoczęcie uroczystości pogrzebowej. Z lewej stoi nasz przewodnik Mario Jackowski

Na Placu Św. Piotra spotkaliśmy m. in. byłego ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka

Widok z naszego sektora podczas pogrzebowej Mszy Świętej. Fot. TL

Pamiątkowa fotografia po zakończeniu uroczystości pogrzebowej. Watykan,  26 kwietnia 2025. Od lewej: T. Jędrzejczyk, Z. Rostkowski, K. Jarząbek, T. Wojtoń, J. Kocur, T. Lachowicz, P. Białecki. Fol. MJ

Wieczorem powróciliśmy pociągiem do Bolonii, by dalej realizować zaplanowany program naszej wycieczki. Kolejne jej etapy to pobyt nad pięknym jeziorem Garda i zwiedzanie słynnych Dolomitów we włoskich Alpach Wschodnich. Stanowią one prawdziwy skarb natury, zaliczany do światowego dziedzictwa UNESCO. 
     
Podczas I wojny światowej w Dolomitach w latach 1915-1918 przebiegał front rozdzielający wojska austro-węgierskie i włoskie. W walkach toczonych w ciężkich alpejskich warunkach (duże wysokości 2-3 tys. m. n. p. m., lód, śnieg i mróz dochodzący do minus 30 C, głód z powodu problemów z zaopatrzeniem), zginęło łącznie po obu stronach 150-180 tys. żołnierzy, z których aż 60 tys. pochłonęły lawiny i spadające skały, np.  jedna lawina pod Marmoladą 13 grudnia 1916 roku spowodowała śmierć 300 żołnierzy! 
     
W czasie tych walk do niewoli włoskiej dostało się około 40 tys. Polaków, służących w szeregach armii austro-węgierskiej. W 1919 roku 37 tys. z nich za zgodą Włochów wyjechało do Francji by zasilić Błękitną Armię gen. Józefa Hallera.

"Museo Grande Guerra 1915-1918" na przełęczy Pordoi w Dolomitach (2950 m), niestety było zamknięte. Ma byś otwarte z początkiem sezonu letniego tj. pod koniec maja. Tak długo nie mogliśmy czekać. Fot. TL

Kolejnego dnia, po krótkim zwiedzaniu Bolzano w rejonie Górnej Adygi, przyjechaliśmy samochodami do Bolonii i stamtąd znanym nam pociągiem "Freccia Rossa" do Rzymu. 
     
Ostatni dzień pobytu we Włoszech poświęciliśmy na zwiedzanie Wiecznego Miasta. Z rana udaliśmy się do Watykanu, aby przejść przez Bramę Świętą otwartą z okazji Roku Świętego 2025. Zwiedziliśmy Bazylikę Świętego Piotra i w dalszej kolejności: Most Anioła nad Tybrem, Schody Hiszpańskie, Piazza Navona, Fontannę di Trevi, starożytny Panteon i Plac Wenecki, gdzie 1 sierpnia 1944 roku gen. Władysław Anders udekorowany był amerykańskim odznaczeniem "Legion of Merit".

Gen. Władysław Anders na chwilę przed dekoracją "Legionem of Merit". Plac Wenecki w Rzymie, 1 sierpnia 1944. Fot. Archiwum SWAP

Zwiedzanie Rzymu zakończyliśmy przy antycznym Colosseum (właściwie amfiteatr Flawiuszów), powszechnie znanym z walk gladiatorów. Był to kolejny dzień pełen wrażeń, zakończony uroczystą, włoską kolacją. Solidnie zmęczeni wróciliśmy do hotelu by przygotować się do czekającej nas następnego dnia powrotnej podróży do USA.
 

Tekst: Teofil Lachowicz
Zdjęcia: Mario Jackowski, Krzysztof Jarząbek, TL, Archiwum SWAP
 

KLIKNIJ NA ZDJĘCIE, ABY UZYSKAĆ POWIĘKSZENIE
 

Powrót do archiwum wydarzeń