Tytus Liwiusz, historyk starożytnego Rzymu tak napisał: "Historia to świadek czasów, światło prawdy, żywa pamięć, mistrzyni życia, zwiastunka przeszłości".
         
W imię tego światła prawdy, wielki wysiłek odnalezienia śladów po bohaterach Powstania Styczniowego przyczynił się do odtworzenia ich prawdziwej historii i utrzymania o nich pamięci. Naoczni świadkowie ich czynów, tak pod zaborami, jak i w nowej ojczyźnie już dawno zeszli z tego świata, ale nie można pozwolić, żeby dzisiejsze społeczeństwo, a także przyszłe pokolenia  o nich zapomniało. Toteż w niedzielę, 26 marca 2023 r. na cmentarzu weteranów i w Sanktuarium Matki Boskiej Częstochowskiej w Doylestown, PA, odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy pamiątkowej 46. uczestników Powstania Styczniowego, którzy żyli i działali na terenie Stanów Zjednoczonych. 
     
Zorganizowana przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce uroczystość zgromadziła poczty sztandarowe i weteranów z Placówek SWAP z czterech stanów: Pl. 36 w Clifton, NJ, Pl. 51/99 w Jersey City, NJ, Pl. 12 w Bensalem, PA, Pl. 81 w Trenton, NJ, Pl. 123 i Pl. 21/201 w Nowym Jorku. Zarząd Główny SWAP reprezentowali: naczelny komendant Tadeusz Antoniak, 1-wicekomendant naczelny - Antoni Płotka, adiutant finansowy - Zygmunt Bielski. Pani Helena Knapczyk, naczelna prezeska Korpusu Pomocniczego Pań przyjechała aż z Connecticut, uświetniając uroczystość wraz z "korpusiankami"  z Clifton, NJ. 
     
Z Pittsburgha, PA, dojechał prezes Sokolstwa Polskiego w Ameryce - Timothy Kuźma, a z Bostonu, MA, Wiesław Wierzbowski - przedstawiciel miejscowego oddziału Kongresu Polonii Amerykańskiej a zarazem prawnuk powstańca styczniowego Walentego Radowicza. 
     
Władze Rzeczypospolitej Polskiej reprezentowali: prof. Krzysztof Szczerski - Ambasador przy Stałej Misji RP przy ONZ w Nowym Jorku, płk. Klaudiusz Kamiński i ppłk. Karol Budniak - Attachat Obrony przy Ambasadzie RP w Waszyngtonie, oraz wicekonsul z Nowego Jorku Stanisław Starnawski. Obecni też byli przedstawiciele organizacji polonijnych m. in. Bogdan Chmielewski i Małgorzata Gradzki z Polsko-Słowiańskiej Federalnej Unii Kredytowej, Janusz Skowron z Instytutu Piłsudskiego, Marian Żak z Centrum Polsko-Słowiańskiego, Franciszek Piwowarczyk - Wielki Marszałek Parady Pułaskiego 2023, Stanisław Bańkowski - komendant Kadetów Pułaskiego, oraz harcmistrzyni Anna Radko ze Związku Harcerstwa Polskiego. 

O godz. 11:30 rano wszyscy zebrani udali się uroczystym pochodem na cmentarz przy Sanktuaroim by w pierwszej kolejności złożyć wieniec na grobie dr. Teofila Starzyńskiego - wielce zasłużonego działacza Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce i pierwszego prezesa SWAP. Kolejne wieńce złożono pod pomnikiem Żołnierzy Wyklętych oraz pod pomnikiem "Mściciela-Husarza" aby uhonorować wszystkich żołnierzy polskich poległych w walce o wolność Polski. Krótka modlitwa za zmarłych i Apel Pamięci zakończył tę część programu, po której wszyscy udali się do Sanktuarium. 
     
Uroczystą Mszę Świętą odprawił ojciec przeor Marcin Ćwierz. Po Mszy Św. naczelny komendant SWAP Tadeusz Antoniak przedstawił honorowych gości i zapowiedział kolejność programu. Komendanci placówek i okręgów SWAP z pocztami sztandarowymi, przedstawiciele włarz RP i organizacji polonijnych udali się do przedsionka Sanktuarium gdzie pamiątkową tablicę z nazwiskami 46. powstańców styczniowych odsłonił Ambasador Krzysztof Szczerski z pomocą Wiesława Wierzbowskiego, a przeor O. Marcin ją poświęcił. 

Po tym bardzo wzruszającym momencie, odbyła się zaplanowana akademia. Na początku Ambasador Krzysztof Szczerski podziękował weteranom za zaproszenie na uroczystość. Powiedział m. in. "Jestem bardzo wzruszony i jest to dla mnie wielki zaszczyt być ponownie w Amerykańskiej Częstochowie". Wspomniał o swoich wrażeniach z wielkiego, wzruszającego pogrzebu w Wilnie 22 listopada 2019 r. szczątków odnalezionych po ponad 150 latach bohaterów Powstania Styczniowego na Litwie.  Ppłk Karol Budniak wyjaśnił początek akcji poszukiwania grobów powstańców styczniowych: "Kiedy rozpoczęto przygotowania do 160. rocznicy obchodów wybuchu Powstania Styczniowego, Minister Obrony Narodowej zwrócił się do kilku attachatów w świecie z prośbą o podjęcie próby lokalizacji grobów Powstańców Styczniowych. I tak naprawdę z prośbą, która została skierowana do Waszyngtonu, wiązano najmniejsze nadzieje. Jednakże dzięki olbrzymiej pracy dr. Teofila Lachowicza do tej pory zlokalizowano najwięcej nazwisk i najwięcej grobów Powstańców Styczniowych poza granicami Polski, właśnie w Stanach Zjednoczonych". Na koniec dodał: "Serdecznie dziękuję wszystkim za ustalenie nazwisk i doprowadzenie do dzisiejszej uroczystości".
 
Z kolei dr Teofil Lachowicz obrazowo przybliżył zebranym  historię kilku wybranych i wielce zasłużonych powstańców styczniowych oraz przedstawił rolę SWAP wykonania pamiątkowej tablicy: "Z okazji 160 rocznicy Powstania Styczniowego z lat 1863-1864, Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce postanowiło uhonorować pamiątkową tablicą powstańców styczniowych, którzy żyli i działali na terenie Stanów Zjednoczonych. Na podstawie różnych źródeł udało się ustalić z imienia i nazwiska 46 takich osób, chociaż było ich znacznie więcej.  Ci powstańcy zapisali się na kartach historii tego kraju poprzez swoją aktywną działalność społeczno-patriotyczną. Odegrali oni  znaczącą a w kilku przypadkach wybitną rolę w dziejach uchodźstwa polskiego w Ameryce.  Cześć ich pamięci!". Mówca w serdecznych słowach podziękował też ppłk. Karolowi Budniakowi (zastępcy Attache Obrony z Waszyngtonu) za pomoc w poszukiwaniach grobów powstańców styczniowych, spoczywających na amerykańskich cmentarzach.

Po przemowach, akademię zakończył pieśniami patriotycznymi   bard z Polski, Paweł Piekarczyk. 

Po żołnierskim posiłku dla ponad 200 osób, na prośbę komendanta Tadeusza Antoniaka odbył się dodatkowy, rozszerzony i wzruszający Apel Poległych pod pomnikiem "Mściciela-Husarza" na cmentarzu.

Tytus Liwinius pisał o przechowaniu pamięci o przeszłości, lecz ta uroczystość miała jeszcze większe zadanie. Nie wystarczy tylko pamiętać, trzeba tą pamięć przekazać innym w naoczny i wyraźny sposób. Być może szereg następnych pokoleń stanie przed tablicą w Sanktuarium Matki Boskiej Częstochowskiej -  obecnie najsłynniejszym w Ameryce narodowym skarbcu pamięci służby wielkich Polaków -  i przeczyta te nazwiska, i może postanowi dowiedzieć się szczegółów chlubnej historii tych bohaterów. Może następni spadkobiercy wielkich zmagań o wolność Polski sięgną do podręczników, może przekażą swoim dzieciom dumę narodową zawartą w tym niedużym a tyle znaczącym spisie 46 nazwisk. Jest to ogromna nadzieja tych, którzy zdobyli się na konkretne upamiętnienie i tych, którzy byli świadkami pięknej uroczystości w Amerykańskiej Częstochowie z okazji 160. rocznicy Powstania Styczniowego. 
 

Maria Bielska
 

KLIKNIJ NA ZDJĘCIE, ABY UZYSKAĆ POWIĘKSZENIE

Powrót do archiwum wydarzeń