SWAP - STOWARZYSZENIE WETERANÓW ARMII POLSKIEJ W AMERYCE

Nareszcie w domu...!

Gdyby wystawy mogły mówić, to może nasza tak właśnie by powiedziała. Przygotowana przez Muzeum Ziemi Lubuskiej ekspozycja "W drodze do niepodległości. Kanadyjski przystanek - obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake (1917-1919)" po ponad trzech latach podróży po Polsce wróciła do Muzeum.

Wystawa opowiada o działającym w latach 1917-1919 w kanadyjskim miasteczku Niagara-on-the-Lake obozie dla polskich ochotników z Ameryki, którzy po odbyciu w nim przeszkolenia wstępowali do Armii Polskiej we Francji (później znanej jako Armia Błękitna lub Armia gen. Hallera). Było to wielkie kanadyjsko-francusko-amerykańsko-polskie przedsięwzięcie, niezwykle istotne dla odzyskania niepodległości przez Polskę, jednak w kraju niemal zapomniane. Wystawa swoją premierę miała w MZL w Zielonej Górze w listopadzie 2017 roku - z okazji 100. rocznicy powołania polskiego obozu szkoleniowego i w przeddzień 99. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Od tamtej pory odbywała turę po Polsce, podczas której pokazana została jeszcze w 20 innych miastach.

Od 2019 roku trasę organizował gorący propagator wystawy, biznesmen i menedżer kultury, prezes Fundacji Kultury i Biznesu Wojciech Grochowalski z Łodzi. Zadbał on o to, by ekspozycja objęła swoim zasięgiem najróżniejsze zakątki Polski i by pokazywana była w instytucjach różnego typu, tak, aby dotrzeć do jak najszerszej publiczności. Trasa pierwotnie zaplanowana była do roku 2021, jednak ze względu na pandemię COVID-19 niektóre terminy musiały być przesunięte, co wydłużyło prezentację do maja 2022 roku.

Wystawę można było zatem obejrzeć tradycyjnie w muzeach, bibliotekach uniwersyteckich czy centrach kultury, ale też w miejscach nie tak oczywistych, a przecież nieprzypadkowych, np.: w szkole kadetów RP w Lipinach lub w Szczecinie w siedzibie 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej, noszącej imię gen. Józefa Hallera. Latem zwiedzali ją turyści w Łebie, a zimą - w Zakopanem. Bydgoszcz i Toruń to miejsca ważne dla tego tematu, gdyż to żołnierze "błękitni" przejmowali Pomorze po zakończeniu I wojny światowej i tam osiedlili się niektórzy dawni ochotnicy z Ameryki. Z kolei w Krakowie na miejsce prezentacji Wojciech Grochowalski wybrał Kopiec Kościuszki - patrona obozu w Niagara-on-the-Lake. W Lublinie wystawa odbywała się w Centrum Spotkania Kultur i była jednym z elementów programu jubileuszowego XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich. Dokładnie w 100. rocznicę odzyskania niepodległości została otwarta w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, a swój finał miała w Częstochowie na Jasnej Górze, gdzie w Sali Rycerskiej wiszą sztandary Sokolstwa (z którego wywodziła się większość ochotników).

Niekiedy wernisaże miały szczególną oprawę, jak na przykład w Rawie Mazowieckiej, gdzie uroczystość w przededniu stulecia Bitwy Warszawskiej otwierała orkiestra dęta rawskiej OSP, w Bolesławcu, gdzie udział brali dowódcy i żołnierze wojsk amerykańskich tam stacjonujących czy w Szczecinie, dokąd z Francji przyjechali przedstawiciele organizacji kultywujących pamięć o utworzonej tam Armii Polskiej.

Wystawa została przygotowana ze zbiorów kilku kanadyjskich instytucji. Jednak najwięcej materiałów udostępniło znajdujące się w Nowym Jorku Archiwum Zarządu Głównego Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, które jest jednocześnie wyłącznym sponsorem ekspozycji. Nad stroną graficzną wystawy czuwali nasi muzealni artyści-plastycy: Igor Myszkiewicz i Mariusz Kowalski. Wydany też został katalog, który opracowała Emilia Ćwilińska, z okładką Igora Myszkiewicza.

Prezentowaną w 21 miastach wystawę obejrzało kilkadziesiąt tysięcy zwiedzających. Przyczyniła się zatem ona do popularyzacji dokonań i roli Polaków z Ameryki w odzyskaniu niepodległości przez Polskę oraz pozwoliła uzmysłowić, jak ważnym ogniwem tego czynu był obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake.

Należy też podkreślić, że wystawa stanowiła jednocześnie doskonałą promocję Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, gdyż każdemu pokazowi towarzyszyły rozwieszane w miastach plakaty, trójjęzyczne (jak przystało na temat) ulotki oraz pełna oprawa lokalnych mediów, a także wykłady autorki wystawy (w kilku przypadkach - z powodu pandemii - streamingowane). W wernisażach brali udział mieszkańcy oraz przedstawiciele środowisk naukowych, kultury, miejscowych władz, otrzymaliśmy również wiele listów gratulacyjnych. W ramach wykładów podkreślane były także lokalne związki ochotników z Ameryki z poszczególnymi miastami, a w niektórych ośrodkach na otwarcie przybywali potomkowie ochotników, chcący dowiedzieć się więcej o swych dziadkach i pradziadkach, ale też nierzadko wnoszący nowe informacje.

Wszystko to byłoby niemożliwe bez udziału Okręgu 2. Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, który sfinansował nieprzerwany, trwający ponad trzy lata objazd wystawy po Polsce. Zatem trójstronna, uzupełniająca się współpraca: merytoryczna (Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze), organizacyjna (Fundacja Kultury i Biznesu w Łodzi) oraz finansowa (Okręg 2. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce) przyniosła doskonały efekt, za który naszym Partnerom składamy serdeczne podziękowania. Dziękujemy także instytucjom goszczącym wystawę:

Zielona Góra - Muzeum Ziemi Lubuskiej, 10.11.2017 - 18.02.2018.
Międzyrzecz - Muzeum im. A. Kowalskiego, 7.06. - 12.07.2018
Gdańsk - Muzeum II Wojny Światowej, 11.11.2018 - 5.01.2019
Warszawa - Akademia Sztuki Wojennej, 15.01. - 4.03.2019
Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, 7.03. - 4.04.2019
Piotrków Trybunalski - Filia Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 29.04. - 31.05.2019
Kielce - Biblioteka Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego, 4.06. - 5.07.2019
Łeba - Centrum Informacji Turystycznej, 11.07. - 31.08.2019
Lublin - Centrum Spotkania Kultur, 5.09. - 30.09.2019
Kraków - Kopiec Kościuszki, 3.10 - 31.12.2019
Zakopane - Sanktuarium Świętej Rodziny, 12.01. 2019 - 25.02.2020
Bolesławiec - Bolesławiecki Ośrodek Kultury-Międzynarodowe Centrum Ceramiki, 4.03. - 7.06.2020 (od połowy marca do połowy maja, ze względu na COVID-19, nieudostępniana)
Rawa Mazowiecka - Miejski Dom Kultury, 5.07.- 11.09.2020
Lipiny - Liceum Ogólnokształcące Kadetów Rzeczpospolitej Polskiej, 15.09. - 30.10.2020
Bydgoszcz - Biblioteka Uniwersytetu im. Jana Kazimierza w Bydgoszczy, 10.11.2020 - 31.03.2021 (od końca listopada do połowy lutego, ze względu na COVID-19, udostępniana w ograniczonym zakresie)
Toruń - Biblioteka Uniwersytetu im. M. Kopernika w Toruniu, 10.05. - 30.06.2021
Poznań - Biblioteka Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, 7.07. - 10.08.2021
Szczecin - Klub 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej, 13.08 - 30.09.2021
Olsztyn - Biblioteka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 15.10. - 12.12.2021
Białystok - Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne, 15.12.20201 - 5.02.2022
Częstochowa - Sanktuarium Matki Bożej na Jasnej Górze- Sala Rycerska, 7.02. - 15.05.2022